Kody GTU to obowiązkowe oznaczenia towarów i usług w fakturach VAT, które budzą wiele wątpliwości wśród przedsiębiorców. Choć funkcjonują w polskim systemie podatkowym od 2020 roku, nadal stanowią źródło licznych pytań i błędów. Kiedy trzeba je stosować, co dokładnie oznaczają i jakie konsekwencje niesie ich pominięcie?

Najważniejsze informacje:

• Kody GTU obowiązują od października 2020 roku i dotyczą wyłącznie określonych kategorii towarów i usług wymienionych w ustawie o VAT.
• Oznaczenia GTU należy umieszczać w fakturach VAT – zarówno w wersji papierowej, jak i elektronicznej (w odpowiednich polach JPK).
• Istnieje 13 kategorii GTU – od GTU_01 do GTU_13, obejmujących towary wrażliwe podatkowo.
• Nieprawidłowe oznaczenie lub jego brak może skutkować sankcjami – kary wynoszą od 254 do 500 złotych za każdą nieprawidłową fakturę.
• Nie wszystkie transakcje wymagają oznaczeń GTU – dotyczą one tylko konkretnej listy towarów określonej przez ustawodawcę.
• Kody GTU usprawniają kontrolę skarbową i są elementem walki z szarą strefą w wybranych branżach.

Geneza oznaczeń GTU i ich rola w systemie podatkowym

Wprowadzenie kodów GTU (Grupowanie Towarów i Usług) w 2020 roku było odpowiedzią na potrzebę zwiększenia przejrzystości obrotu wybranymi grupami towarów i usług szczególnie narażonymi na nadużycia podatkowe. Obowiązek stosowania kodów GTU wynika wprost z ustawy o VAT i stanowi element szerszej strategii uszczelnienia systemu podatkowego, umożliwiając organom skarbowym szybszą identyfikację transakcji wymagających szczególnej uwagi w kontekście sprzedaży nieudokumentowanej fakturami czy optymalizacji podatkowych wykraczających poza granice prawa.

Kody te pełnią funkcję swoistych „flag” w elektronicznych deklaracjach JPK_VAT, pozwalając na automatyczne przetwarzanie danych i wychwytywanie nieprawidłowości bez konieczności ręcznej analizy każdej faktury. W praktyce oznacza to, że algorytmy używane przez administrację skarbową mogą błyskawicznie identyfikować przedsiębiorców prowadzących obrót towarami wrażliwymi – od napojów alkoholowych, przez wyroby tytoniowe, aż po metale szlachetne – i weryfikować prawidłowość rozliczeń podatkowych w tych szczególnie newralgicznych obszarach gospodarki.

Kody GTU w kontekście międzynarodowym

Warto zauważyć, że system oznaczeń GTU jest specyfiką polskiego systemu podatkowego – inne kraje UE stosują odmienne mechanizmy kontroli obrotu towarami wrażliwymi. Dla przedsiębiorców prowadzących handel międzynarodowy oznacza to konieczność przestrzegania równolegle różnych reżimów – polskich kodów GTU dla transakcji krajowych oraz właściwych regulacji państw docelowych w przypadku eksportu. W transakcjach wewnątrzwspólnotowych czy eksportowych zasady stosowania GTU mogą się różnić w zależności od charakteru dostawy i miejsca jej opodatkowania.

Lista towarów i usług objętych obowiązkiem oznaczania

Przepisy o podatku VAT precyzyjnie definiują 13 kategorii towarów i usług podlegających obowiązkowemu oznaczeniu kodem GTU:

• GTU_01: Napoje alkoholowe i wyroby tytoniowe – Dostawa napojów alkoholowych (alkohol etylowy, piwo, wino, napoje fermentowane, wyroby pośrednie) oraz wyrobów tytoniowych, suszu tytoniowego, płynów do papierosów elektronicznych i wyrobów nowatorskich w rozumieniu przepisów o podatku akcyzowym. Kod obowiązuje także w ramach usługi gastronomicznej przy sprzedaży alkoholu.
• GTU_02: Towary w zakresie gospodarki magazynowej – Dostawa towarów objętych procedurą odpraw celnych oraz znajdujących się w procedurze magazynowania celnego. Stosują go firmy zajmujące się importem, eksportem oraz operatorzy magazynów i składów celnych.
• GTU_03: Oleje i paliwa – Dostawa olejów napędowych, olejów smarowych, pozostałych olejów oraz preparatów smarowych z wyłączeniem smarów plastycznych zaliczanych do innej kategorii. Obejmuje również paliwa typu benzyny (w tym benzyn lotniczych) i paliwa typu nafty. Służy kontroli fiskalnej oraz monitorowaniu rynku w kontekście kontrolowania jakości paliw i biopaliw ciekłych.
• GTU_04: Wyroby tytoniowe – Dodatkowe, szczegółowe oznaczenie dla suszu tytoniowego oraz płynów do papierosów elektronicznych – uzupełnienie GTU_01, służące precyzyjniejszemu śledzeniu obrotu w kontekście podatku akcyzowego i walki z szarą strefą.
• GTU_05: Surowce wtórne – Dostawa produktów odpadowych oraz wszystkich towarów zaliczanych do surowców wtórnych. Dotyczy branży recyklingowej, składowisk, punktów skupu złomu oraz firm zajmujących się przetwarzaniem materiałów wtórnych.
• GTU_06: Elektronika – Dostawa urządzeń elektronicznych oraz części i akcesoriów – od komputerów i smartfonów, przez AGD, po profesjonalną elektronikę przemysłową. Stosują sklepy elektroniczne, serwisy RTV i hurtownie sprzętu.
• GTU_07: Pojazdy silnikowe – Pojazdy silnikowe objęte pozycjami CN 8701-8705 oraz przyczepy i naczepy – zarówno nowe, jak i używane, niezależnie od przeznaczenia (na przykład pojazdy pogotowia technicznego). Kod stosują dealerzy, komisy i wypożyczalnie.
• GTU_08: Metale szlachetne i biżuteria – Dostawa metali szlachetnych, złota inwestycyjnego, wyrobów jubilerskich oraz pozostałych wyrobów jubilerskich. Obowiązuje jubilerów, lombardy, skupy złota i firmy handlujące metalami szlachetnymi.
• GTU_09: Produkty lecznicze i wyroby medyczne – Dostawa produktów leczniczych w rozumieniu ustawy prawo farmaceutyczne oraz wyrobów medycznych. Stosują apteki, hurtownie farmaceutyczne i sklepy medyczne.
• GTU_10: Nieruchomości – Dostawa budynków, budowli lub ich części oraz prawa użytkowania wieczystego gruntów. Kod obowiązuje nawet przy transakcjach zwolnionych z VAT, jeśli wystawiana jest faktura.
• GTU_11: Usługi niematerialne – Świadczenie usług o charakterze niematerialnym – prawa autorskie, licencje, doradztwo, usługi prawne i księgowe, badania rynku i opinii publicznej, usługi reklamowe oraz usługi w zakresie badań naukowych i prac rozwojowych.
• GTU_12: Transport i magazynowanie – Świadczenie usług transportowych (przewóz towarów wszystkimi środkami) oraz gospodarki magazynowej. Dotyczy firm transportowych, kurierów, spedytorów i operatorów magazynów. Usługi przewozu osób mogą podlegać odrębnym regulacjom.
• GTU_13: Uprawnienia do emisji – Transakcje w zakresie przenoszenia uprawnień do emisji gazów cieplarnianych w systemie handlu uprawnieniami. Specjalistyczna kategoria dla przedsiębiorstw energetycznych, przemysłowych i pośredników w obrocie uprawnieniami.

Katalog kategorii GTU jest zamknięty i precyzyjnie określony przez ustawodawcę. Oznacza to, że towary i usługi niewymienione wprost w tym zestawieniu nie wymagają żadnych oznaczeń GTU – nawet jeśli są podatkowo wrażliwe lub podlegają szczególnym regulacjom. Kluczem do prawidłowego stosowania kodów jest dokładne zidentyfikowanie charakteru sprzedawanych towarów lub świadczonych usług oraz sprawdzenie ich klasyfikacji w kontekście ustawy o VAT i przepisów wykonawczych.

Praktyczne aspekty stosowania kodów GTU

Sama znajomość listy kodów to dopiero początek – niezbędne jest ich prawidłowe zastosowanie w codziennej praktyce biznesowej. Przedsiębiorcy muszą zmierzyć się z wieloma kwestiami praktycznymi: gdzie umieszczać kody na fakturze, jak postępować w przypadku faktur zbiorczych obejmujących różne kategorie towarów, czy stosować kody w przypadku zwolnień z VAT?

Umieszczanie oznaczeń GTU na fakturach VAT

W przypadku tradycyjnych faktur papierowych lub elektronicznych w formacie PDF oznaczenia GTU należy umieszczać bezpośrednio w treści dokumentu – najczęściej w kolumnie obok opisu towaru lub usługi albo jako osobne pole „Oznaczenie GTU”. Nie ma ściśle określonego miejsca, gdzie kod musi się znaleźć – ważne jest, by był czytelny i jednoznacznie przypisany do konkretnej pozycji faktury. W przypadku ustrukturyzowanych faktur elektronicznych (JPK_FA) kody GTU umieszcza się w dedykowanych polach XML, co umożliwia automatyczne przetwarzanie danych przez systemy księgowe i fiskalną administrację.

Faktury zawierające wiele kategorii towarów

Szczególnym wyzwaniem są faktury zbiorcze obejmujące towary z różnych kategorii GTU. W takiej sytuacji każda pozycja faktury powinna mieć przypisany odpowiedni kod – jeśli faktura dokumentuje sprzedaż napojów alkoholowych (GTU_01), elektroniki (GTU_06) i usług transportowych (GTU_12), wszystkie te oznaczenia muszą się na niej znaleźć, każde przy właściwej pozycji. Niedopuszczalne jest stosowanie tylko jednego kodu dla całej faktury, jeśli obejmuje ona różne kategorie.

Zwolnienia z VAT a obowiązek oznaczania

Kluczowe pytanie brzmi: czy transakcje zwolnione z VAT również wymagają kodów GTU? Odpowiedź jest twierdząca – obowiązek stosowania kodów GTU istnieje niezależnie od tego, czy transakcja podlega opodatkowaniu VAT, jest zwolniona, czy korzysta z procedur szczególnych. Jeśli przedmiotem dostawy są towary wymienione w katalogu wymagającym oznaczenia – kod należy zastosować, nawet gdy transakcja nie generuje podatku należnego.

Błędy i ich konsekwencje

Nieprawidłowe oznaczenie lub całkowite pominięcie kodu GTU stanowi naruszenie przepisów o podatku VAT i może skutkować nałożeniem kary finansowej. Zgodnie z przepisami kara wynosi od 254 do 500 złotych za każdą nieprawidłowo wystawioną fakturę. Co więcej, błędne oznaczenia mogą prowadzić do dodatkowych kontroli skarbowych, ponieważ organy podatkowe traktują nieprawidłowości w tym obszarze jako sygnał ostrzegawczy mogący wskazywać na szersze problemy w rozliczeniach VAT. W przypadku wykrycia błędu przedsiębiorca powinien niezwłocznie wystawić fakturę korygującą z prawidłowymi oznaczeniami.

Podsumowanie: Kody GTU jako element dyscypliny fiskalnej

Kody GTU, mimo że na pierwszy rzut oka mogą wydawać się kolejnym biurokratycznym obciążeniem dla przedsiębiorców, pełnią istotną funkcję w systemie kontroli podatkowej. Dla organów skarbowych są narzędziem umożliwiającym szybką identyfikację transakcji wymagających szczególnej uwagi, dla uczciwych przedsiębiorców – elementem przewidywalnego środowiska regulacyjnego, w którym reguły są jasne i jednolicie stosowane.

Kluczem do bezproblemowego funkcjonowania w systemie oznaczeń GTU jest dokładna znajomość katalogu objętych nimi towarów i usług, wdrożenie odpowiednich procedur weryfikacji faktur oraz – jeśli to możliwe – wykorzystanie automatyzacji wspomagającej prawidłowe oznaczanie dokumentów. W przypadku wątpliwości dotyczących konkretnych produktów warto zasięgnąć interpretacji indywidualnej organów podatkowych lub skonsultować się z doradcą podatkowym – pozwoli to uniknąć kosztownych błędów i niepotrzebnych komplikacji w przyszłości.

Nie zapomnij o udostępnieniu artykułu!